Jak śpią zwierzęta?

W świecie zwierząt sen niesie ze sobą zagrożenie. Śpiące zwierzę jest bezbronne i wystawione na atak drapieżnika. Jak śpią zwierzęta wodne, które muszą wynurzać się na powierzchnię by nabrać powietrza? Dlaczego nietoperz śpi do góry nogami? Zobacz jakie zaskakujące i sprytne strategie snu stosują zwierzęta, by znaleźć okazję do odpoczynku.

Spis treści

1. Czy tylko ludzie mają sny - czyli jak śpią ssaki lądowe
2. Sen pod wodą, czyli jak śpią ssaki wodne
3. Ukołysane do snu czyli jak śpią ryby
4. Sen w locie, czyli jak śpią ptaki
5. 100-dniowa drzemka, czyli jak śpią gady i płazy

Czy tylko ludzie mają sny - czyli jak śpią ssaki lądowe

Ssaki mają najbardziej zróżnicowany wzorzec snu spośród wszystkich gatunków zwierząt. Ilość snu, jakiej potrzebują, zależy od wielu czynników takich jak ich wiek, wielkość ciała, środowisko w którym żyją, sposób odżywiania i bezpieczeństwo miejsca, w którym śpią. Nawet to, czy ssak żyje na lądzie czy w wodzie, może wpływać na ilość snu, którego potrzebuje.

Spośród ssaków lądowych mamy takie, które potrzebują bardzo niewiele snu, jak np słonie, które przesypiają nawet tylko około 2 godzin w ciągu całej doby, a mogą nie spać i przez dwa kolejne dni. Z drugiej strony mamy też prawdziwe śpiochy. Dobrego przykładu nie trzeba daleko szukać, bo są to chociażby psy. Potrafią regularnie przesypiać ponad ⅓ całej doby, a pozostały czas też spędzają w stanie zrelaksowanej senności, gotowe w każdej chwili do kolejnej drzemki.

Ssaki różnią się również pod względem tego, ile czasu spędzają w fazie snu REM (Rapid Eye Movement) i non-REM. Jednak wszystkie ssaki, które zostały dotąd zbadane, wykazują oznaki snu REM, co sugeruje, że inne ssaki, poza ludźmi, też śnią.

Ssaki często dzieli się na te, które praktykują sen monofazowy i polifazowy. Sen monofazowy opisuje zwierzęta, które śpią przez jedny skoncentrowany czas. Przykładem ssaków praktykujących sen monofazowy są ludzie. Nasze rytmiki okołodobowe sprawiają, że z reguły śpimy długo w nocy i jesteśmy aktywni i czujni w ciągu dnia.

Z kolei ssaki śpiące w rytmie polifazowym często śpią w kilku okresach w ciągu 24 godzinnego cyklu. Jest to bardziej powszechne, ponieważ wiele zwierząt musi utrzymywać wysoki poziom czujności przed zagrożeniem ze strony drapieżników. 

Z podobnych względów wiele zwierząt śpi na stojąco. Żeby daleko nie szukać - konie, które zapadają na lekką, kontrolowaną drzemkę na stojąco i śpią w ten sposób kilkadziesiąt razy w ciągu doby, bo ich drzemki trwają zaledwie kilka minut.

Jeśli niebezpieczeństwo jest minimalizowane, zwierzęta mogą przechodzić na sen monofazowy. Przykładem takiego zwierzęcia są marmozety, które śpią na drzewach otoczone swoją rodziną, co pozwala im czuć się bardziej chronionymi i przesypiać sen monofazowy.

Sen pod wodą, czyli jak śpią ssaki wodne

Morskie ssaki również mają swoje unikatowe wzorce snu. Przykładem jest foka, która śpi zarówno w wodzie, jak i na lądzie. Jednak na lądzie jej sen jest zdecydowanie dłuższy.

Morsy są prawdziwymi mistrzami snu. Śpią przez imponujący czas: od 19 do 20 godzin na dobę. Mogą spać w wodzie, leżąc na dnie lub trzymając się czegoś w pozycji stojącej. Potrafią nawet zahaczyć swoimi kłami o kawałek lodu i spać w ten sposób. Podobnie jak słonie, które długi czas potrafią wytrzymać bez snu, morsy mogą pływać nawet przez ponad 80 godzin, zanim znowu będą musiały zregenerować zapas energii.

Innym nietuzinkowym przykładem śpiących ssaków wodnych są kaszaloty, które śpią w pozycji pionowej. 

Delfiny, foki uszatki i manaty z kolei to przykłady morskich ssaków, które śpią jedną półkulą mózgu. Fachowa nazwa to jednopółkulowy sen wolnofalowy. To oznacza, że jedna półkula mózgu śpi, podczas gdy druga pozostaje czujna, a jedno oko, odpowiadające “przytomnej” połowie mózgu pozostaje otwarte. Pozwala to tym zwierzętom cieszyć się korzyściami z regenerującego snu, jednocześnie pozostawiając je w stanie pełnej czujności wobec potencjalnych zagrożeń. Jeszcz jedną przyczyną takiego snu jest konieczność wynurzania się, by zaczerpnąć powietrza. Te ssaki mogą to robić nie przerywając snu.

Ukołysane do snu czyli jak śpią ryby

Czy ryby śpią? To pytanie może wydawać się dziwne, ale ryby również potrzebują snu. Jednak bardziej odpowiednim terminem jest "odpoczynek" niż sen. Ryby nie mają powiek, więc nie zamykają oczu. Kiedy odpoczywają, zwalniają swoją aktywność i metabolizm, zachowując jednocześnie pewną czujność, aby uniknąć niebezpieczeństw. Mogą unosić się w miejscu lub znaleźć bezpieczne miejsce w błocie, piasku lub koralowcach, aby odpocząć. Niektóre gatunki ryb, takie jak papugoryby lub wargaczowate, przygotowują sobie przed snem śluzowy kokon. Chroni on śpiące ryby przed pasożytami, które w ciągu dnia czyszczą skrzela tych ryb, ale w czasie snu przeszkadzałyby spokojnie odpoczywać.

Pływanie w transie - jak śpią rekiny

Sposób, w jaki rekin śpi, zależy od tego, jak oddycha. Większość rekinów musi cały czas pozostawać w ruchu. Nie potrafią same “zasysać” wody, a tylko ruch wody w skrzelach umożliwia im oddychanie. Muszą nieustannie pływać, dlatego potrzebowały wypracować kreatywne sposoby na sen. Naukowcy sugerują, że rekiny z tej grupy mogą wykorzystywać prądy wodne do przepychania wody przez skrzela i umożliwienia oddychania. Jednak bardziej prawdopodobne jest, że śpią jednopółkulowo, dzięki czemu jedno oko może pozostać otwarte i monitorować otoczenie. Są rekiny, które pływają w stanie przypominającym trans, z otwartymi oczami i pyskiem.

Część rekinów, w szczególności rekiny denne, może odpoczywać w bezruchu w jaskiniach lub na dnie oceanu. Umożliwia im to inaczej zbudowany aparat oddechowy.

Sen w locie, czyli jak śpią ptaki

Ptaki również potrafią spać jedną półkulą, z jednym okiem zamkniętym, podczas gdy drugie pozostaje otwarte. Aktywna jedna połowa mózgu pozwala im chronić się przed drapieżnikami i nawet wykonywać długie loty migrujące, zachowując cały czas wzrokową nawigację. Wiele ptaków śpi w ten sposób podczas szybowania, kiedy nie muszą mocno machać skrzydłami. Rekordzistą jak dotąd okazał się niepozorny jerzyk alpejski. Według niektórych źródeł potrafi on latać nawet 200 dni bez przerwy!

Jerzyk alpejski jest niewątpliwie robiącym wrażenie rekordzistą, jednak dla innych ptaków migrujących czas podróży z lub do ciepłych krajów jest bardzo męczącym okresem, w czasie którego śpią znacznie mniej niż przez resztę roku. Czasem jest to zaledwie jedna trzecia tego, co śpią w okresie poza migracjami. Odpoczywają w ciągu dnia, wykorzystując mikrodrzemki, oraz w czasie postoju na gałęziach. Wtedy ścięgna w ich nogach zaciskają się, pozwalając im spać bez większego wysiłku - nie używają do tego mięśni. Ten sam mechanizm działa w przypadku nietoperzy - dlatego właśnie mogą długo wisieć głową w dół.

100-dniowa drzemka, czyli jak śpią gady i płazy

Gady i płazy to grupy zwierząt, które są mniej zbadane pod względem snu. Wcześniej naukowcy uważali, że faza snu REM i sen wolnofalowy są charakterystyczne dla ssaków i ptaków. Jednak nowsze badania wskazują, że niektóre gady, takie jak jaszczurki, mogą także doświadczać tych faz snu, w kilkuset króciutkich cyklach trwających zaledwie 80 sekund.

Podobnie jak inne zwierzęta, jaszczurki wybierają miejsca do spania, które zapewniają im jak największe bezpieczeństwo. Mogą spać na liściach, z głowami zwróconymi w kierunku ścieżki, którą mógłby się zbliżyć drapieżnik. Niektóre gady, takie jak krokodyle, zapadają w sen jednopółkulowy, aby być czujnymi wobec zagrożeń, ale też, by nie przemknęło obok nich pożywienie.

Węże nie mają ruchomych powiek, więc śpią z otwartymi oczami, przez co ciężko jest rozpoznać postronnemu obserwatorowi, kiedy wąż śpi.

Warto również wspomnieć, że są zwierzęta jak salamandry, czy żaby ryczące, które nigdy nie śpią. Krótkie okresy aktywności równoważą długotrwałymi okresami odpoczynku, ale nie jest to sen. Zjawisko znane jako "brumacja" występuje u niektórych gadów i płazów. Jest to stan obniżonej aktywności i metabolizmu, który jest odpowiedzią organizmu na niższe temperatury i ograniczoną dostępność pożywienia. Salamandry na przykład mogą wejść w stan brumacji na 100 dni, a żaby zakopują się głęboko pod ziemią i przez miesiące przestają się poruszać i jeść.

Czy przy tym, w jak zróżnicowany i zaskakujący sposób śpią zwierzęta, można zbadać, czy śnią? Odpowiedź na to pytanie wciąż pozostaje tajemnicą. Badacze na całym świecie nadal zgłębiają tajniki snu u różnych gatunków zwierząt, odkrywając fascynujące aspekty ich zachowań i potrzeb. Świat snu zwierząt jest pełen niespodzianek, które wciąż czekają na odkrycie.